Doğal Afetlerde Medya ve Son Dakika Haberciliği! Hayat Kurtaran Bilginin Peşinde

1999 Gölcük Depremi’nde 10 yaşındaydım. Enkaz altından gelen radyo sesi, annemin "Dayanın, yardım geliyor!" çığlığından daha güçlüydü. O dönemde tek iletişim aracı olan radyo, bize sadece haber ulaştırmadı, umut oldu. 2023 Kahramanmaraş depreminde ise Twitter’dan gelen bir DM: "Koordinat verin, ekip yönlendiriliyor!" İşte medya, afet anında böyle dönüşür.

🔍 Karşılaştırma: Geleneksel Medya vs. Dijital Devrim

Geleneksel Medya (TV, Radyo, Gazete):

• Avantajlar: Kurumsal güvenilirlik, editör kontrolü, toplumsal etki. Örneğin, AFAD’ın TV’den yaptığı acil toplanma çağrıları, kitlesel hareketi yönetir.
• Sınırlılıklar: Güncelleme hızı, tek yönlü iletişim, coğrafi kısıtlar.

Dijital Medya (Sosyal Platformlar, İnternet Gazeteleri):

• Anlık erişim: 2023 depreminde X (Twitter), enkaz altındaki kişilerin konum paylaşımıyla 200’den fazla kurtarma operasyonunu yönlendirdi 9.
• Riskler: Dezenformasyon. Yanlış yardım numaraları, çöken bina videolarının manipülasyonu gibi örnekler, can kaybına yol açabiliyor.

Tablo: Afet Haberciliğinde Dönüşüm

🌪️ Sosyal Medya: Kurtarıcı mı, Kaos Tetikleyici mi?

✅ Fırsatlar:

1. Koordinasyon: AFAD, 2023 depreminde Twitter üzerinden ulaşım yolları, yardım noktaları ve acil ihtiyaç listelerini paylaştı. Bu paylaşımlar, gönüllülerin lojistiği organize etmesini sağladı.
2. Veri Haritalama: Instagram’da açılan "Deprem Yardım" sayfaları, 72 saat içinde 500.000 kişiye ulaşarak harita tabanlı yardım ağı oluşturdu.
3. Psikolojik Destek: Facebook grupları, kayıp yakınlarını bir araya getirerek travma sonrası dayanışma ağına dönüştü.

❌ Riskler:

• Sahte Hesaplar: "Yardım topluyoruz!" diyen dolandırıcı hesaplar, 2023’te 2 milyon TL’lik dolandırıcılığa yol açtı .
• Manipülasyon: Deprem bölgesindeki çöken bina görüntülerinin 10 yıl öncesine ait olduğu iddiaları, paniği artırdı.

💡 Önemli İçgörü: Sosyal medya, afet yönetiminde "tamamlama aracı" olmalı, tek kaynak değil.

⚖️ Etik Rehber: "Can Güvenliği" Önceliği

Medya Okuryazarlığı Araştırmaları Dergisi’nin hazırladığı Afet Haberciliği Rehberi 43 maddede temel ilkeleri sıralıyor 1:

1. İnsan Haysiyeti: Enkaz altındaki kişilerin görüntülerinin sansürlenmesi, yakınlarının travmasını önler.
2. Doğruluk: Paylaşılan koordinatların AFAD veya yetkili kurumlarca teyit edilmesi.
3. Toplumsal Direnç: Kriz anında "Birlikte atlatacağız!" mesajları, psikolojik dayanıklılığı artırıyor.

Çarpıcı Örnek: 2025’teki Kaliforniya yangınlarında, Los Angeles Belediyesi’nin Instagram’dan paylaştığı gerçek zamanlı hava kalitesi haritaları, vatandaşların güvenli rotalarla tahliyesini sağladı.

📱 Örnek Vaka: Kahramanmaraş Depremi’nde Twitter’ın Rolü

• 0-6 Saat: Hasarlı binaların lokasyonlarını gösteren hashtag’ler (#AdıyamanEnkaz, #HatayYardım) açıldı.
• 6-24 Saat: AFAD, "Doğrulandı" etiketiyle güvenilir hesapları listeledi.
• 48 Saat Sonra: Sahte hesapların raporlanması için @AFADBilgilendirme botu devreye girdi.

🔮 Gelecek: Yapay Zekâ ve Sorumlu Habercilik

• Erken Uyarı Sistemleri: Japonya’daki deprem uyarı mesajları, sarsıntıdan 10 saniye önce telefonlara ulaşıyor.
• AI ile Dezenformasyon Mücadelesi: OpenAI’nin geliştirdiği araçlar, afet döneminde sahte görüntüleri tespit ediyor.
• Okuyucu Tabanlı Doğrulama: Sosyal medyadaki görüntüler 3 aşamada teyit ediliyor. Kaynak, Konum, Zaman.

💎 Son Söz: "Bilgi, İkinci Kurtarma Ekibidir"

Deprem çantamızdaki su ve fener neyse, afet anında güvendiğimiz medya da odur. Unutmayalım:

"Yanlış bilgi, enkaz altındaki betondan daha ağır yıkabilir."

Peki siz afet anında hangi kaynağa güveniyorsunuz?