Demans (Bunama) Nedir?

Demans, beynin hafıza, dil, yargılama, problem çözme ve diğer bilişsel işlevlerinde ilerleyici bir düşüşe neden olan bir durumdur. Bu bilişsel gerileme, kişinin günlük yaşam aktivitelerini bağımsız bir şekilde sürdürmesini engeller. Demans, yaşlanmanın doğal bir parçası değildir; her yaşlı insanda görülmez. Beyin hücrelerinin hasar görmesi veya ölmesi sonucu ortaya çıkar.

En sık görülen demans türü Alzheimer hastalığıdır. Diğer demans türleri arasında vasküler demans, Lewy cisimcikli demans ve frontotemporal demans bulunur.

Demansın Belirtileri Nelerdir?

Demansın belirtileri, hastalığın türüne ve etkilenen beyin bölgelerine göre değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak yaygın belirtiler şunlardır:

• Hafıza Kaybı: Özellikle yakın zamandaki olayları, isimleri veya konuşmaları unutma. Aynı soruyu tekrar tekrar sorma.
• Dil ve İletişim Zorlukları: Kelime bulmada güçlük çekme, konuşmayı takip edememe, okuma ve yazmada zorlanma.
• Problem Çözme ve Planlamada Güçlük: Basit kararlar vermede zorlanma, finansal işleri yönetememe, yemek pişirme gibi karmaşık görevleri yapamama.
• Yön ve Yer Algısında Bozukluk: Tanıdık yerlerde kaybolma, tarih ve zaman kavramını karıştırma.
• Kişilik ve Davranış Değişiklikleri: Depresyon, anksiyete, ajitasyon, şüphecilik, ilgisizlik veya saldırganlık gibi davranışsal değişiklikler.
• Günlük İşleri Yapmada Zorlanma: Giysileri seçme, kişisel hijyenini sağlama veya yemek yeme gibi temel günlük işlerde yardıma ihtiyaç duyma.

Nedenleri ve Risk Faktörleri

Demansa yol açan birçok neden vardır. En yaygın nedenler şunlardır:

• Alzheimer Hastalığı: Demans vakalarının %60-80'ini oluşturur. Beyindeki protein birikimleri (amiloid plaklar ve tau yumakları) nedeniyle sinir hücrelerinin hasar görmesiyle karakterizedir.
• Vasküler Demans: Beyne giden kan akışının kesintiye uğraması (felçler veya küçük damar hastalıkları) sonucu oluşur.
• Lewy Cisimcikli Demans: Beyinde anormal protein birikimleri (Lewy cisimcikleri) nedeniyle ortaya çıkar; hafıza sorunlarının yanı sıra halüsinasyonlar ve Parkinson benzeri hareket bozuklukları görülebilir.
• Frontotemporal Demans: Beynin ön ve yan loblarındaki hücrelerin dejenerasyonu ile karakterizedir; kişilik ve davranış değişiklikleri daha ön plandadır.
• Diğer Nedenler: Parkinson hastalığı, Huntington hastalığı, Creutzfeldt-Jakob hastalığı, beyin tümörleri, kafa travmaları, vitamin eksiklikleri (özellikle B12), tiroid sorunları, kronik alkolizm ve bazı enfeksiyonlar (HIV, sifiliz) da demansa neden olabilir.

Risk faktörleri arasında ileri yaş, aile öyküsü, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet, obezite, sigara ve alkol tüketimi, fiziksel aktivite eksikliği ve eğitim seviyesinin düşüklüğü yer alır.

Demansta Tedavi Yaklaşımları

Demansın çoğu türü için kesin bir tedavi bulunmamaktadır. Ancak semptomları hafifletmeye, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya ve yaşam kalitesini artırmaya yönelik çeşitli tedavi ve destek yöntemleri mevcuttur:

1. İlaç Tedavisi:
2. • Bilişsel Semptomlar İçin İlaçlar: Alzheimer ve bazı demans türlerinde kullanılan kolinesteraz inhibitörleri (Donepezil, Rivastigmin, Galantamin) ve NMDA reseptör antagonistleri (Memantin) gibi ilaçlar, hafıza ve düşünme becerilerini geçici olarak iyileştirebilir veya stabilize edebilir.
   • Davranışsal Semptomlar İçin İlaçlar: Depresyon, anksiyete, ajitasyon veya uyku bozuklukları gibi semptomlar için antidepresanlar, antipsikotikler veya anksiyolitikler kısa süreli ve düşük dozlarda kullanılabilir.
2. Bilişsel Rehabilitasyon ve Terapi:
3. • Bilişsel Stimülasyon Terapisi (CST): Hafızayı, problem çözmeyi ve sosyal etkileşimi teşvik eden grup aktiviteleri.
   • Gerçeklik Oryantasyon Terapisi: Demanslı kişinin zaman, yer ve kişilere dair oryantasyonunu artırmaya yönelik teknikler.
   • Uğraş Terapisi: Günlük yaşam becerilerini sürdürmeye yardımcı olacak aktiviteler.
3. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Destekleyici Bakım:
4. • Sağlıklı Beslenme: Akdeniz diyeti gibi sağlıklı beslenme alışkanlıkları beyin sağlığını destekleyebilir.
   • Fiziksel Aktivite: Düzenli egzersiz, bilişsel işlevleri korumaya yardımcı olabilir.
   • Sosyal Etkileşim: Sosyal olarak aktif kalmak, bilişsel gerilemeyi yavaşlatabilir.
   • Güvenli Ortam: Hastanın güvenliğini sağlamak için evde düzenlemeler yapmak.
   • Bakım Veren Desteği: Demanslı kişiye bakım veren aile üyeleri için eğitim ve psikolojik destek büyük önem taşır.

Demans belirtileri gösterdiğini düşündüğünüz bir yakınınız varsa, doğru tanı ve uygun destek için mutlaka bir nöroloji uzmanına başvurmak gereklidir. Erken teşhis, hastalığın seyrini yavaşlatma ve yaşam kalitesini artırma açısından önemlidir.